Het blijft, in al zijn eenvoud, een prachtige uitspraak: ‘Alle spreken van Boven komt van beneden, ook de uitspraak dat iets van Boven komt’. De uitspraak werd in 1974 gemunt door theoloog H.M. Kuitert en relativeert ieder spreken namens God. Ik moest er weer eens aan denken na lezing van de Nederlandse variant van de Nashville-verklaring, waarin 200 orthodoxe christenen een banvloek over ‘gender-ideologisch’ Nederland uitspraken. Het manifest van de ondertekenaars van ‘Nashville’ lijkt quasi-eerbiedig, maar de waarschuwingen uit naam van God over de seksuele zedeloosheid in Nederland waren bepaald stellig. De ‘Nashvillers’ zijn trouwens niet de enige christenen die denken God in hun binnenzak te hebben. Een aantal jaren geleden startte de progressieve remonstrantse theoloog Tom Mikkers (foto) een bizarre reclamecampagne om zijn zieltogende kerk op te krikken. Hij deed dat met slogans als ‘Mijn God doet niet aan dogma’s’, ‘Mijn God dwingt me tot niets’ en ‘Mijn God trouwt ook homo’s’. Mikkers wist kennelijk even goed als zijn orthodoxe tegenvoeters wat God zou bewegen. Het is van een merkwaardige hoogmoed, dit spreken namens God. Iets van die hoogmoed is ook terug te lezen in de triomfalistische studie van de Britse theoloog Alister McGrath, een christen die in The Twilight of Atheism: The Rise and Fall of Disbelief in the Modern World (2004) vergenoegd constateerde dat het geloof in God wereldwijd toeneemt en dat het atheïsme iets van een (ook nog slinkende) minderheid is. Dat is zonder meer waar, maar doet dat iets af aan atheïsme? Ironisch genoeg leert juist McGraths studie onbedoeld hoe redelijk en vitaal de argumenten voor atheïsme eigenlijk zijn. Ik publiceerde dit artikel eerder elders maar beschouw het, naar de titel, nog steeds als actueel. 

Lees verder →

Alweer ruim twintig jaar geleden, in 1994, publiceerde ik bijgaand artikel over de felle maar hoogstaande discussie die door protestantse theologen werd gevoerd over het atheïsme van Jean-Paul Sartre. Het hoge niveau en de serieuze inzet van de discussie laat zien dat de protestantse wereld in de jaren vijftig van de vorige eeuw lang niet zo’n gesloten bolwerk was als door de buitenwacht wel wordt verondersteld. Er was vrij debat mogelijk, iets dat je de islamitische wereld anno 2015 van harte gunt. Een openhartige discussie tussen moslimgeleerden over atheïsme is daar nog steeds volstrekt onmogelijk. Erger nog: atheïsten worden in vrijwel alle islamitische landen streng gestraft. In dat licht bezien is de protestantse polemiek niet alleen leerzaam maar ook voorbeeldig te noemen.  

Lees verder →

Ik denk niet altijd meer aan Jean-Paul Sartre, mijn oude jeugdheld. Maar hij is nooit ver weg. Ik werd weer aan hem herinnerd door een uitnodiging van Rina Spigt en Theodor Holman van het radio-programma OBA Live van de Humanistische omroep. Zij vroegen me of ik op 11 februari 2015 over Sartre wilde praten. Sartre stond centraal in de voortreffelijke serie raddraaiers van de redelijkheid. Het programma is hier te horen:http://www.human.nl/speel.RBX_HUMAN_763325.html De uitnodiging deed me terugdenken aan een aantal artikelen die ik eerder publiceerde, vooral over de receptiegeschiedenis van deze ‘raddraaier’, wiens atheïstische en ‘nihilistische’ filosofie in Nederland veel pennen in beweging heeft gebracht. Het meest uitgebreide opstel over Sartres receptiegeschiedenis lag nog op de plank en gaat hierbij. Het bespreekt literaire reacties op zijn werk in Nederland kort voor en kort na de Tweede Wereldoorlog.

Lees verder →

Je hoort het vaker en toch is het telkens weer licht verbijsterend: bekering. Voormalig PVV-Kamerlid en moslimbestrijder Joram van Klaveren (foto) maakte bekend dat hij zich bekeerd heeft tot de islam. Hij wilde een boek schrijven tegen de islam en zei zich voor die gelegenheid nog eens ‘echt’ in die godsdienst verdiept te hebben. En jawel: ‘godzoeker’ Van Klaveren heeft de ene godsdienst (het christendom) ingeruild voor de andere (de islam). Houdt dit bizarre verschijnsel dan nooit op? Vermoedelijk niet. Van Klaveren had een roemruchte voorganger in de Franse filosoof Roger Garaudy, die je zelfs als een ‘bekeerling van professie’ zou kunnen omschrijven.

Vrijwel geen artikel dat ik publiceerde heeft zoveel ophef veroorzaakt als het onderstaande, voor het eerst gepubliceerd in januari 2012. Professor Jaap Kamphuis, hoogleraar kerkgeschiedenis en dogmatiek aan de Theologische Hogeschool aan de Broederweg te Kampen namens de zogeheten gereformeerde kerken vrijgemaakt, was eind 2011 gestorven en werd in ‘zijn’ krant, het Nederlands Dagblad, herdacht als was hij een vredelievende dominee. Niets was minder waar. Deze scherpslijper nam anderen uit naam van zijn (‘ware’) kerk de maat. Ik zou dansen op zijn pas gedolven graf, zo luidde een van de verwijten. Anderen waren daarentegen verheugd dat ik herinnerde aan wat zorgvuldig verzwegen werd: dat deze man in zijn gemeenschap slachtoffers had gemaakt met zijn religieuze geweld.

Ik schrijf hier doorgaans over de groten en soms over de slechten der aarde. Maar het is hier de tijd en de plaats aandacht te besteden aan mijn moeder, een nameloze op internet maar geen nameloze voor mij. Integendeel, ze is degene die me heeft gevormd en die gekend mag worden. Ze stierf op 13 januari dit jaar. Een hommage.

Ook wie, zoals ik, geen godsdienst belijd, wordt soms getroffen door een scherpzinnig commentaar dat vanuit godsdienstig oogpunt is geschreven. De 100-jarige christen Hebe Kohlbrugge, befaamd verzetsvrouw tijdens de Tweede Wereldoorlog, kwam enkele jaren geleden met een vlijmscherpe analyse van de Jodenhaat die onder moslims zo welig tiert. Haar analyse stemt niet opgewekt en is akelig actueel. 

Lees verder →

Op 17 juli 2009 stierf de Poolse historicus en filosoof Leszek Kolakowski. Ik schreef een necrologie over hem op een website die inmiddels ter ziele is en onvindbaar is geworden. Er kan nooit genoeg aandacht besteed worden aan deze figuur, die communistisch Polen te vrijmoedig was en om die reden een balling werd. Maar dan een balling die ook in het Westen succesvol was en bleef – een zeldzaamheid in de twintigste eeuw.  

Lees verder →

Op 8 april 2014 gaf ik een lezing in de serie ‘Slavic Delights’ van de afdeling Slavische studies van de Universiteit van Amsterdam. Die avond had als titel ‘Jan Karski. Humanity’s Hero’. Prof. Ellen Rutten, hoofd van het departement Slavische studies, leidde de bijeenkomst in, waarna ambassadeur Jan Borkowski sprak. Iwona Gusċ, als historica verbonden aan het Niod, sprak over Karski als oorlogsheld en boodschapper in transnationaal perspectief. Ik sprak over Jan Karski de politicoloog, die na zijn poging de Amerikanen er tijdens de oorlog van te overtuigen dat er een massamoord op de Joden gaande was, in de Verenigde Staten bleef. Hij moest met lede ogen aanzien hoe Polen werd onderworpen en onderdrukt door de Sovjet-Unie na te zijn verraden door het Westen. De voertaal van deze internationale bijeenkomst was Engels, vandaar dat ik deze lezing hier ook in de taal afdruk waarin ik die uitsprak.

Het eerste deel van de biografie van de schrijver Willem Frederik Hermans, “De mislukkingskunstenaar”, zorgde bij verschijnen voor enige opwinding. Genoeg aanleiding om auteur Willem Otterspeer kritisch tegen het licht te houden. Een essay over een eerbiedige biograaf.

Lees verder →