Vanochtend sprak ik uitvoerig met een predikant. Niet de man op de foto hiernaast overigens, dat is ‘hofprediker’ Carel ter Linden, de man die koning Willem Alexander nog catechisatie gaf. De predikant die ik sprak is alleraardigst, intelligent, erudiet en bevlogen. En ook met de intentie om het goede te doen. En toch denk je steeds: wat is dat toch een apart beroep, dominee. Hetzelfde geldt voor het beroep van priester, rabbijn of imam. Al deze voorgangers hebben misschien wel het vreemdste beroep ter wereld. Hoe is het immers mogelijk dat een mens zijn hele leven in dienst stelt van de bestudering en uitleg van één enkel heilig boek, of het nu de Tenach, de Bijbel of de Koran betreft?
Categorie archief: Geen categorie
Mein Kampf, een wonderlijke mengeling van autobiografie, wereldbeschouwing en mythologie
Er zullen niet veel Nederlanders zijn die Adolf Hitlers Mein Kampf enkele keren integraal gelezen hebben. Ik beschik al jaren over vijf edities van het boek, dat ik als student geschiedenis ooit uitvoerig bestudeerde en enkele jaren terug weer eens herlas, in de vertaling van de in 2008 overleden Steven Barends. Ik schreef er een artikel over in Trouw naar aanleiding van de provocerende opmerking van Geert Wilders dat de Koran een soort Mein Kampf zou zijn. Die vergelijking is als het vergelijken van appels en peren en kan hier terzijde worden gelaten. Maar Mein Kampf, het enige verboden boek in Nederland, wat is dat nu voor een boek? Een even wonderlijke als fascinerende mengeling van autobiografie, wereldbeschouwing en mythologie.
Hitler, privé en politiek: loyaal, charmant maar altijd heerszuchtig
Toen Volker Ullrich in 2013 het eerste deel van zijn Hitler-biografie publiceerde (de Nederlandse vertaling verscheen in 2014) was ik aangenaam verrast. Ullrich betoogde namelijk, anders dan zijn voorganger Ian Kershaw, dat Hitler wel degelijk een privéleven had en niet slechts ‘politicus’ was. Hij ging zo in tegen het gangbare beeld dat Hitler een ‘onpersoon’ was die alleen als ‘politiek dier’ functioneerde. In een beknopt artikel, dat verder uiteraard niet in de schaduw kan staan van Ullrichs monumentale biografie, probeerde ik enkele jaren geleden ook al eens anders te kijken naar Hitler. In een poging dit meest onbegrijpelijke leven ooit enigszins te doorgronden.
Michel van der Plas, de man achter de weemoedige liederen van Frans Halsema
Vrijwel niemand van dertig jaar of jonger kent nog zijn naam: Frans Halsema. Toch is hij nog niet helemaal vergeten, want er circuleren verscheidene levensbeschrijvingen van hem op internet. Terecht, want wat had deze man een mooie stem, wat kon hij zingen en wat waren de teksten van zijn liederen prachtig. Teksten, die dikwijls van Michel van der Plas (foto) zijn. Van der Plas schreef een enorm oeuvre bijeen dat ontzag wekt. Maar zijn teksten voor Frans Halsema wekken meer dan ontzag, zij raken het gemoed.
Henk van Gelre, een leven lang op zoek naar literaire en filosofische helden
Ergens in de jaren negentig vatte ik het plan op om een studie te schrijven over de receptie van de Amerikaanse schrijver Henry Miller (1891-1980) in Nederland. Ik ging er vanuit dat Miller zijn leven ongecensureerd en zonder veel opsmuk aan het papier had toevertrouwd en beschouwde hem in alle naïeviteit als een soort existentialist in de traditie van mijn jeugdheld Jean-Paul Sartre. Aangezien Miller bovendien veelvuldig over seks schreef, leek hij me nog interessanter. Seks was in de Europese en Amerikaanse cultuur voor de Tweede Wereldoorlog immers een taboeonderwerp, zoals het dat tegenwoordig in verscheidene werelddelen nog altijd is. In mijn beperkte onderzoek in Nederland stuitte ik al snel op de naam van Henk van Gelre (foto), pseudoniem van de journalist Henk Jansen.
Het ‘ethische atheïsme’ van Albert Camus
Ik was dezer dagen op ziekenbezoek bij een vriend, die de afgelopen jaren al zoveel geliefden aan de dood heeft verloren en dacht op de terugweg naar huis na over het godsgeloof dat het overgrote deel van de wereldbevolking beheerst. Ik ken van al die gelovigen vooral christenen en waardeer dikwijls hun zachtmoedigheid, menselijkheid en medeleven. Maar toch blijft de vraag hoe het mogelijk is in een (goede) god te geloven als je zoveel lijden om je heen ziet. Orthodoxe gelovigen in Jahweh, God of Allah berusten niet zelden in de uitdrukking: de mens wikt en de almachtige God beschikt. Hoe anders Albert Camus, de schrijver die 55 jaar geleden omkwam bij een auto-ongeluk. Camus was niet zomaar atheïst, hij was een ‘ethisch atheïst’: hij kwam in opstand tegen de wrede en onverschillige goden.
Bob Smalhout, strijder tegen het ‘gebroken bestaan’ en najager van een mooie illusie
Op 2 juli 2015 stierf de anesthesist Bob Smalhout. Zijn dood zou geheel en al langs me heen zijn gegaan, ware het niet dat mijn goede vader een jarenlange band met hem had en veel over hem sprak. Smalhout was niet zomaar een medicus, hij kon als een van de weinigen van zijn vakgenoten ook schrijven. Evenals cardioloog A.J. Dunning belichtte hij de geneeskunde maar hij deed het met meer emotie en minder beschouwend. En hij ontpopte zich als een ‘verontrust’ amateurpoliticus die slechts dankzij zijn tweewekelijkse column voor De Telegraaf werd behoed voor een tot mislukken gedoemde carrière bij de Lijst Pim Fortuyn. De professor was een bewogen man met een oprecht hart voor ‘gewone mensen’. Soms leek het echter of hij slachtofferschap koesterde. Tuk op aandacht was hij evenmin vrij van narcisme.
Lees verderVerwante vijanden. Gereformeerden en het communisme
Waar gereformeerden God soeverein achtten, daar stelden communisten de volkssoevereiniteit centraal. Die scherpe ideologische tegenstelling bepaalde decennialang hun moeizame verhouding. Toch leken gereformeerden en communisten meer op elkaar dan ze zelf voor waar hielden: ze stelden eenheid en onvoorwaardelijke overgave aan de gemeenschap centraal en schroomden niet de rijen te zuiveren als ze meenden dat die bedreigd werd. Uiteindelijk verwaterden hun beginselen en verdwenen ze als machtsfactor van betekenis uit de geschiedenis. Niet echter zonder een spoor in de geschiedenis achter te laten, integendeel. Hoe gereformeerden in de twintigste eeuw dachten over het communisme beschreef ik in 2009 in Het gereformeerde geheugen. Anno 2015 besef ik eens temeer hoezeer de verhouding tussen gereformeerden en communisten geschiedenis is geworden en in de vergetelheid raakt. Genoeg reden het stuk hier nog eens te publiceren.
Goedbedoelde wereldvreemdheid
Op vrijdagmiddag 19 juni 2015 vond in het Catharijneconvent in Utrecht een discussie plaats over ‘de ziel van de samenleving’, georganiseerd door het Wetenschappelijk Instituut van de ChristenUnie. Aan dat debat werd deelgenomen door christen Gert Jan Segers, Tweede Kamerlid van de ChristenUnie, en moslim Mostafa Hilali, die na de aanslag op de redactie van Charlie Hebdo de website ‘Niet mijn islam’ startte. Omdat schrijfster en columniste Nausicaa Marbe door griep verhinderd was, vroeg de ChristenUnie mij op het laatste moment als haar vervanger. Of ik als vrijdenker enkele stellingen zou willen betrekken en uitspreken. Zo gezegd, zo gedaan. De uitgesproken tekst staat hieronder en vormde mijn opmaat naar de hoffelijke en op aangename toon gevoerde discussie met mijn opponenten Hilali en Segers.
Harry Mulisch, Okke Jager en de dood
Toen Harry Mulisch op 30 oktober 2010 stierf wist ik: de dood bestaat echt. Mulisch heeft dikwijls provocerend over de dood gesproken, zowel voor als tijdens de ziekte die hem in de jaren tachtig trof. Mulisch beschouwde de dood niet als een grens maar als ‘eeuwige vernietiging’, al wilde hij die vernietiging eerst weleens bewezen zien. De eens bekende theoloog en predikant Okke Jager sprak eveneens veelvuldig over de dood. Hij beschouwde die ‘in zijn ware gedaante’, dat wil zeggen als een vijand. Mulisch stierf als een epicurist die hoopte dat zijn oeuvre hem de eeuwigheid zou schenken, terwijl Jager stierf als een christen die leefde in de hoop dat de dood het einde niet is. De moraal van dit verhaal, dat eerder elders is gepubliceerd: iedereen heeft een eigen kijk op de dood, waarover niets en (dus) alles te zeggen valt.
Wim Berkelaar 