Dat David Bowie is gestorven kan niemand zijn ontgaan. In talloze herdenkingen werd stilgestaan bij de vele gedaantewisselingen die zijn muziek onderging. Bowie zag er met iedere nieuwe muzikale periode zelf ook telkens anders uit. Hij wenste zich niet vast te leggen. Bowie verdween in zijn steeds wisselende werk en veranderde juist daardoor tot een levend kunstwerk. Nu is hij dood en leeft als nooit tevoren. Zijn inzet doet denken aan die van een Nederlandse schrijver.

Lees verder →

Na het boek is er nu ook de film. Er ist wieder da van schrijver Timur Vermes gaat over een fictieve Adolf Hitler, die de oorlog overleeft en in 2011 in Berlijn ontwaakt. ‘Hitler’ begint aan een zegetocht in het verenigde Duitsland, kijkt zijn ogen uit naar de vele Turken die het land inmiddels bevolken en verbaast zich over de nieuwste technische snufjes, zoals de computer. Lachen om Hitler, kan dat wel? En waarom is Hitler steeds het onderwerp van komische films en vrijwel nooit andere massamoordenaars zoals Stalin, Mao en Pol Pot?

Lees verder →

Op 3 augustus 2015 stierf de historicus en dichter Robert Conquest in de leeftijd van 98 jaar. In Nederland werd zijn dood nauwelijks opgemerkt. Alleen Hubert Smeets wijdde in NRC Handelsblad kort na diens dood een necrologie aan Conquest. Robert Conquest komt de eer toe als een van de eerste Westerlingen een integrale studie te hebben gewijd aan de ‘grote terreur’ van Stalin. Hij hield bij het stalinisme geen halt. Dat was geen bedrijfsongeluk maar een gevolg van het dictatoriale systeem dat in 1917 door de bolsjewieken aan Rusland werd opgelegd. Portret van een man die nooit ophield zich te verbazen over de verschrikkingen van het Sovjetcommunisme.

Lees verder →

Op 24 april 1914 werd Loe de Jong geboren, bij leven ook wel pesterig de ‘Geschiedschrijver des Rijks’ genoemd. De Jong leverde in zijn lange leven (hij werd 90 jaar) een ongeëvenaarde prestatie door een 12-delige en 26 banden tellende geschiedenis te schrijven onder de wat plechtige titel Het Koninkrijk der Nederlanden in de Tweede Wereldoorlog. Precies een eeuw na zijn geboorte promoveerde biograaf Boudewijn Smits in Groningen op het proefschrift Loe de Jong. 1914-2005. Historicus met een missie. Een boek in de geest van De Jong: vuistdik en gedetailleerd. Wat was Loe de Jong voor een man, een eenling die zijn eigen spoor trok of een gewiekst manager die mensen voor zijn karretje spande en zo uitgroeide tot Rijksgeschiedschrijver? Of allebei?

Natuurlijk zijn niet alle moslims terroristen, maar veel terroristen beroepen zich wel op de islam. Deze islamitische terreur houdt inmiddels al decennia aan en niemand heeft er grip op. De islam heeft een probleem en vormt een probleem. Er zijn deskundologen die deze terreur beschouwen als een kortstondige vloedgolf die komt en gaat. De Mohammedaanse terreur zou in het rijtje staan van de terreur die de anarchisten rond 1900 uitoefenden en die de marxistische Rote Armee Fraktion en de Rode Brigades in de jaren zeventig begingen. Maar die vergelijking gaat mank: moordende anarchisten en communisten kwamen voort uit de samenleving die ze verafschuwden en werden er met veel pijn en moeite weer in opgenomen. Orthodoxe moslims voelen zich daarentegen, hoe lang ze ook in het Westen leven, vrijwel uitsluitend verbonden met de Oemma, de wereldwijde islamitische gemeenschap en – gunstige uitzonderingen daargelaten – zelden met het land van aankomst. Waar Polen, Vietnamezen, Chinezen en andere minderheden hun weg zoeken in de samenleving, hebben veel moslims moeite met de hier heersende cultuur. Omdat de Oemma er andere waarden op nahoudt dan het Westen inmiddels gewoon is, valt veilig te voorspellen dat de botsing van culturen nog lang zal duren. De Mohammedaanse terreur die hieruit voortkomt heeft treurig genoeg een lange adem.  

Lees verder →

Vrijdagmiddag 13 november 2015 verkeerde ik in goed gezelschap op het Internationaal Instituut voor Sociale Geschiedenis. Ik gaf daar, evenals socioloog Marcel van der Linden en historicus Dennis Bos, een lezing over Het Communistisch manifest naar aanleiding van de nieuwe vertaling die van de hand van Hans Driessen is verschenen bij uitgeverij Van Tilt. Elsbeth Etty leidde nadien de hartstochtelijke discussie tussen de sprekers en met het publiek, een discussie die in een prettige sfeer verliep. Hieronder volgt een bewerking van mijn lezing.

Lees verder →

Op 30 oktober 2015 sprak ik in het onvolprezen radioprogramma OBA live van de Humanistische omroep over vrijdenker, atheïst en politiek commentator Anton Constandse (1899-1985) in de serie ‘Raddraaiers van de redelijkheid’. Ik ontdekte Constandse toen ik achttien jaar was. In de openbare bibliotheek van De Bilt leende ik in 1978 de essaybundel Bevrijding door verachting, die twee jaar daarvoor was verschenen. Wat een intrigerende titel…En wat een inhoud voor een achttienjarige: opstellen over Ludwig Feuerbach, Max Stirner, Denis Diderot en Arthur Schopenhauer. Van die man wilde ik meer weten. In 1979 vroeg ik voor mijn negentiende verjaardag aan mijn vriendinnen Tanja en Willemijn (wat zou er van hen geworden zijn?) het zojuist verschenen themanummer “Anton Constandse 80” van De Gids, het tijdschrift waarvan Constandse jarenlang redacteur was. Dit jaar is het dertig jaar geleden dat de vrijdenker stierf. Wat is zijn erfenis?

Ik heb altijd een sterke belangstelling voor de geschiedenis van seks gehad. Je hoeft geen aanhanger van Sigmund Freud te zijn om te beseffen dat veel menselijk contact onderhuids bepaald wordt door lust. Onderhuids, want zodra openlijk over seks wordt gesproken heerst er grote verlegenheid. In een toch liberaal land als Nederland worden op televisie tal van gewelddadige films vertoond maar zijn expliciete seksfilms nog steeds taboe. Dat bewees nog eens de uitzending van de pornofilm Deep Throat op de Nederlandse televisie in februari 2008. De film werd aan de rand van de nacht uitgezonden, want o wee: de brave burger zou eens een pijp-scene zien… Toch was Nederland zelf niet vies van de productie en handel in seks, zo blijkt uit het voortreffelijke boek De lustfabriek. 50 jaar Nederlandse porno-industrie dat drie journalisten in 2014 publiceerden.

Lees verder →

Op 31 augustus 2015 stierf Ger Verrips, schrijver van romans, essays en biografieën. Ik interviewde hem op 9 mei 2004 voor het historisch radio-programma OVT van de VPRO over zijn biografie over Karel van het Reve. Jaren later ontmoette ik hem af en toe bij de Vrienden van het Internationaal Instituut voor Sociale Geschiedenis. Ik koesterde sympathie voor de man, die zich niet zonder moeite losgemaakt had van de Communistische Partij van Nederland. Verrips kwam er laat achter dat hij eigenlijk te eerlijk was voor een beweging die doortrokken was van manipulatie, leugenachtigheid en conformisme. Zijn keuze voor het humanisme paste naadloos bij deze onopgesmukte schrijver die een (te) weinig opgemerkt oeuvre aan de wereld nalaat.

Lees verder →

Sommige zelfmoorden zijn voorspelbaar, vervelend en gespeend van elke tragiek. Die van Herman Brood bijvoorbeeld, de rock en roll-junkie die vanaf het Hilton hotel de dood tegemoet sprong. Bij Joost Zwagerman ligt dat anders: hij schreef tegen zelfmoord (ook tegen de romantiek die om de zelfmoord van Brood heen hing) en leek juist zeer aan het leven te hangen. Waarom dan toch die zelfgekozen dood? Zijn dood geeft te denken over zijn schrijverschap. Want schrijver wilde hij altijd zijn. Hij was het ook. Maar was hij de schrijver die hij wilde zijn? Een interpretatie.