Al grasduinend in mijn boekenkast stuitte ik dezer weken weer eens op Bestrijd het leed dat Mulisch heet, een verzameling artikelen die door de jaren heen in het Amsterdamse studentenblad Propria Cures zijn verschenen. De eerste editie van dit boekje verscheen in 1987 ter gelegenheid van Mulisch’ zestigste verjaardag. Omdat Mulisch tot verrassing van de redacteuren Lucas Ligtenberg en Bob Polak in 2007 zijn tachtigste verjaardag haalde, werd het boekje uitgebreid en nog eens op de markt gebracht. De artikelen zijn vaak flauw, soms raak en geestig. Wat is het toch dat Mulisch zo velen ergerde en zelfs woedend maakte?
Categorie archief: Geen categorie
Dick Houwaart, de Jood die lang geen Jood durfde te zijn
Op 22 december 2016 stierf de journalist Dick Houwaart. Zijn dood bleef niet onopgemerkt. Vooral in Joodse kring werd hij uitvoerig herdacht en dat is begrijpelijk, aangezien Houwaart na jarenlange omzwervingen eind jaren zestig terugkeerde naar het Jodendom, waarmee hij zich heimelijk altijd verbonden had gevoeld. Heimelijk, want uit zijn laatste, fijnzinnige en scherpzinnige boekje Een Joods verhaal blijkt dat angst als Jood ‘ontdekt’ te worden jarenlang als een rode draad door zijn leven liep. Die angst zegt iets over het karakter van Dick Houwaart maar misschien nog meer over het hardnekkige antisemitisme in Nederland voor, tijdens en na de Tweede Wereldoorlog.
Catherine Nixey, een klassiek historica in de atheïstische Britse traditie
Onlangs publiceerde de Britse historica Catherine Nixey The Darkening Age, in het Nederlands vertaald als Eeuwen van duisternis en uitgegeven door Hollands Diep. Het boek is opgezet als een historische studie maar valt eigenlijk te lezen als een lang gerekte polemiek tegen het vroege christendom, dat er door Nixey van beschuldigd wordt de klassieke cultuur te hebben vernietigd. Nixey staat in een intrigerende traditie: ze is niet de eerste Engelse oud-historicus die het christendom polemisch bestrijdt. Wat is dat toch met de Britten, die niet alleen een eigen kerkgenootschap hebben maar ook een aantal spraakmakende atheïsten in heden en verleden kennen?
Tussen vrijheid en noodwendigheid: de tragiek van Michail Gorbatsjov
Hij is inmiddels 86 jaar, wordt af en toe nog gevraagd bij feestelijke openingen en herdenkingen en er is zelfs een heuse stichting naar hem genoemd. Maar met dat al is hij bij leven geschiedenis geworden: Michail Gorbatsjov, die tussen 1985 en 1991 niet alleen de Sovjet-Unie veranderde maar onbedoeld ook naar de ondergang leidde. Hij wijzigde zo de loop van de geschiedenis en staat, als we ons beperken tot de twintigste eeuw, daarom in het exclusieve rijtje van Lenin, de stichter van de Sovjetstaat, en Hitler, die in 1945 een verdeeld Europa en een tot dusver ongekende volkerenmoord als erfenis naliet. Uit de meeslepende en voortreffelijke biografie van William Taubman rijst het beeld op van een tragische figuur, die iets anders bewerkstelligde dan hem eigenlijk voor ogen stond.
Lees verderK.H. Miskotte: de turbulente theologie van een getroebleerd leven
Onlangs publiceerde ik op de website van het vaktijdschrift Bijdragen en Mededelingen betreffende de geschiedenis der Nederlanden (BMGN) een recensie over de biografie van Herman de Liagre Böhl over de theoloog K.H. Miskotte. Niet veel Nederlanders zullen zijn naam nog kennen, maar onder theologen geniet hij nog steeds naam en faam. Er bestaat zelfs een heuse Miskotte-Stichting, die er veel aan gelegen is de belangstelling voor het werk van de theoloog levend te houden. De Stichting geeft onder meer Miskottes Verzameld Werk uit, waarvan nu veertien delen zijn verschenen. En nu is er deze biografie, geschreven door een historicus, niet door een theoloog.
Het onmogelijke anarchisme of het gelijk van E.H. Kossmann en B.W. Schaper
Onlangs verscheen Anarchisme in de lage landen, een ontmoedigende en voorspelbare herhalingsoefening in de bewieroking van deze stroming, die nooit meer dan een klein beekje in het Nederlandse politieke landschap is geworden. Het boek is geschreven door Thom Holterman, een veteraan uit de kleine anarchistische beweging en verscheen bij de anarchistische uitgeverij Kelder. Nu de staat almaar machtiger wordt en zelfbenoemde anarchisten – zoals deze zomer in Hamburg tijdens de G20-top – zoals zo vaak machteloos grijpen naar destructief geweld, had Holterman de vraag moeten stellen waarom het met het anarchisme als politieke beweging nooit wat is geworden. Een antwoord op die vraag is precies vijftig jaar geleden al geformuleerd en wel door enkele ‘burgerlijke’ historici, die het anarchisme fileerden op een symposium in Groningen.
Wars van reputaties: wat we missen aan socioloog Bart Tromp (1944-2007)
Over essayisten en critici van faam en naam wordt weleens het cliché gebezigd: ‘geen enkele reputatie is heilig voor hem’. Dat is bij nadere beschouwing inderdaad een cliché en meestal niet eens waar. Veel essayisten en critici sparen hun vrienden en hun veronderstelde meedogenloosheid is dikwijls nogal selectief. Dat geldt niet voor de socioloog en essayist Bart Tromp. Zonder aanziens des persoons schreef hij talloze essays, die hij bijeenbracht in bundels met mooie titels als ‘De samenleving als oplichterij’, ‘Het falen der nieuwlichters’ en ‘Hoe de wereld in elkaar zit’. Dit jaar is het tien jaar geleden dat hij stierf. De afgelopen weken las en herlas ik heel wat van zijn werk. De onderwerpen waarover hij schreef mogen dan bijna allemaal geschiedenis zijn geworden, zijn glasheldere stijl is dat niet en zijn argumentatie overtuigt ook in retrospectief nog altijd. Alleen: wat bezielde hem zo actief te worden in de Partij van de Arbeid?
Waarom Ewoud Kiefts studie over Mein Kampf de Libris Geschiedenisprijs 2017 verdient
Hij was al eerder (in 2015) genomineerd voor de Libris Geschiedenisprijs met zijn boek Oorlogsenthousiasme, maar toen won Alexander Münninghoff met zijn voortreffelijke autobiografie De stamhouder. Als de jury wijs is, bekroont die ditmaal het nieuwste boek van Kieft. In zijn studie Het verboden boek beschouwt Kieft Mein Kampf nu eens niet met reserve en met de gebruikelijke afstand en afkeer maar poogt hij de aantrekkingskracht van het nationaalsocialisme duidelijk te maken. Hij slaagt daarin met glans.
Alexander Zinovjev, de dissident die bleef verlangen naar ‘een werkelijk communisme’
Onlangs zat ik aan bij een etentje waarbij de Russische filosoof en dissident Alexander Zinovjev (1922-2006) ter sprake kwam. Een van de aanwezigen vertelde afgestudeerd te zijn op een scriptie over Zinovjev. Die scriptie interesseerde me zeer: ik las jaren geleden de grote boeken van de wetenschapsfilosoof die in 1978 verbannen werd uit de Sovjet-Unie na de publicatie van Gapende hoogten, dat te lezen valt als een satire op het communisme en dat juist om die reden door de autoriteiten beschouwd werd als zeer schadelijk voor de reputatie van het ‘reëel bestaande socialisme’.
Bij de dood van Frans Smits: herinneringen aan de onmaatschappelijke jaren van het Historisch Nieuwsblad
Frans Smits, de tweede hoofdredacteur van het Historisch Nieuwsblad, is dood. Op 27 juni jongstleden stierf hij onverwacht en werd een week daarop begraven. Toen ik hoorde van zijn sterven werd ik bestormd door herinneringen aan de eerste jaren van het blad (1991-1997), toen we ons invochten in de gezapige en gesloten historische wereld, waar destijds een tijdschrift als (alleen de titel al) de ‘Bijdragen en Mededelingen betreffende de Geschiedenis der Nederlanden’ de toon zette. Jongens (en enkele meisjes) waren we en niet eens zulke aardige jongens.
Wim Berkelaar 