Een nieuwe biografie van Lenin was te verwachten nu de Russische Revolutie een eeuw geleden plaatsvond. Maar dat de biografie van Victor Sebestyen zo goed is mag een aangename verrassing worden genoemd. Eindelijk een boek zonder eindeloze exegeses van Staat en revolutie of Materialisme en empirio-criticisme, de schotschriften waarmee de machtsbeluste Lenin te keer ging tegen zijn opponenten. Sebestyens biografie gaat in op de mens achter de revolutionair die er zijn hele leven naar streefde de wereld anders achter te laten dan hij hem aantrof – de wereld heeft het geweten.
Auteursarchief: wimberkelaar
Over de levensbeschouwing die ‘nihilisme’ wordt genoemd
Nu terroristen overal ter wereld dood en verderf zaaien hoor je regelmatig de verzuchting: dat zijn ‘nihilisten’. Dat is betwistbaar, want deze moordenaars koesteren juist een afkeer van het ‘nihilistische’ Westen dat ze als ‘decadent’ beschouwen en waarin geen enkele waarde of norm zou gelden. Maar ook onder ‘weldenkenden’ staat het nihilisme in een kwade reuk en wordt het eveneens geassocieerd met normloosheid. En toch is daarmee niet het hele verhaal verteld. Er bestaat ook een nihilisme, dat stellige levens- en wereldbeschouwingen doorziet voor wat ze zijn: persoonlijke overtuigingen zonder fundament in de werkelijkheid.
Lees verderMachthebbers op de pijnbank: Oriana Fallaci’s ‘Interview met de geschiedenis’
Onlangs sprak ik in het kader van een podcast-uitzending in de serie Het laatste woord van het historisch radioprogramma OVT over de klassieker Interview met de geschiedenis van de schrijfster en journaliste Oriana Fallaci. Het boek werd voor het eerst in 1974 gepubliceerd en verscheen, aangevuld met latere vraaggesprekken, nog eens in 1977. In 1988 verscheen het in Nederlandse vertaling. Rijkelijk laat, aangezien de rol van de geïnterviewde politieke leiders toen al was uitgespeeld. Inmiddels zijn zowel Fallaci als haar gesprekspartners al jaren dood. En toch is de bundel verbluffend actueel, aangezien Interview met de geschiedenis ook ‘Interview met de machthebbers’ had kunnen heten. Machthebbers zijn van alle tijden en reageren dikwijls ontwijkend en afwerend. Macht steunt immers niet zelden op geheimzinnigheid en juist die geheimzinnigheid doorgrondde Fallaci op haar geheel eigen wijze. De OVT-podcast is hier te horen: https://www.vpro.nl/speel~WO_VPRO_9204707~afl-16-interview-met-de-geschiedenis-het-laatste-woord~.html
Lees verderDe historische sensatie ‘het reëel bestaande socialisme’ te hebben zien verdwijnen
De afgelopen weken verbleef ik enige tijd in vier Oost-Europese landen: Polen, Hongarije, Slowakije en Oekraïne. Hoewel de sporen van het ‘reëel bestaande socialisme’ er steeds schaarser worden, zeker in landen die sinds jaar en dag lid zijn van de Europese Unie, tref je overal restanten aan van een verdwenen wereld die mij mateloos blijft boeien. En niet alleen mij, zo bleek uit integrale lezing van Het Oostblokboek. Een reis langs de sporen van het communistische verleden, dat een reeks auteurs in 2014 publiceerde ter gelegenheid van het feit dat de Muur 25 jaar daarvoor was gevallen. Een geweldig boek dat veel meer biedt dan een opsomming van monumenten en andere plaatsen van herinnering.
Kontinent: een tijdschrift dat stem gaf aan dissidenten uit het ‘andere Europa’
Het is me nooit recht duidelijk geworden hoe en waarom het zo gekomen is, maar ik heb iets met dissidenten. En dan zeer bepaald met dissidenten die ten tijde van het ‘reëel bestaande socialisme’ na de Tweede Wereldoorlog (1945-1991) van zich deden spreken in de Sovjetunie en het Oostblok, zoals de verschillende landen van Oost-Europa met een wat denigrerende term werden aangeduid. Het heeft te maken met bewondering en sympathie voor mensen die een afwijkend geluid durfden te laten horen in hardvochtige dictaturen. Maar ook met een soort van historische sensatie: met de ondergang van het communisme verdwenen de dissidenten, die eens wereldnieuws waren geweest, volledig uit de belangstelling. Mij zijn ze echter blijven boeien, ook al denk ik niet dagelijks aan deze helden van toen. Maar toen ik onlangs de complete jaargangen van het emigrantentijdschrift Kontinent overhandigd kreeg, was mijn fascinatie weer helemaal terug.
Het interview: impressies van een intrigerend genre
Interviews zijn niet weg te denken uit de journalistiek. Ik heb elders al eens over het genre geschreven en ben en blijf er een groot liefhebber van. Tegenwoordig treffen me vooral de interviews van vrouwen als Caroline La Galbo, Steffie Kouters en Nathalie Huigsloot, hoewel er ook goede mannelijke interviewers zijn, zoals Frénk van der Linden, Coen Verbraak en Arjan Visser, de man van de rubriek de ‘Tien Geboden’ in Trouw. Zij allen staan, bewust of onbewust, op de schouders van interviewers uit het verleden zoals Bibeb, pseudoniem van Elisabeth Maria Lampe-Soutberg (foto).
Cornelis Veenhof, de dominee die wind zaaide en storm oogstte
De Gereformeerde Kerken Vrijgemaakt (GKV) vormen een kerkgenootschap dat weinigen tot de verbeelding zal spreken. Tot mijn dertigste was dit kerkgenootschap mij ook nagenoeg onbekend. Pas toen ik een baan kreeg aan de Vrije Universiteit, leerde ik deze kerk echt kennen, eenvoudig omdat aan de VU vrijgemaakt gereformeerde historici werkten en de zogenoemde Vrijmaking een onderwerp van studie was. Ik raakte gaandeweg geïntrigeerd door dit genootschap, dat in de eerste decennia na haar ontstaan in 1944 alle trekken had van een sekte. Een van de gezichtsbepalende figuren was de predikant Cornelis Veenhof. Hij speelde een opmerkelijke rol: terwijl hij zich voor de Tweede Wereldoorlog ontpopte als een gedreven verkondiger van de gereformeerde leer raakte hij na de oorlog opgesloten in een ‘ware kerk’ en belandde na veel strijd uiteindelijk op de mestvaalt van de geschiedenis.
Piet Vroon, de psycholoog die het leven trachtte te verklaren maar het zelf niet aan kon
Zou er nog weleens iemand denken aan Piet Vroon? Tot aan zijn tragische dood in 1998 was deze hoogleraar psychologie in Utrecht een alom aanwezige verschijning in de media. Toegegeven: zelf dacht ik tot voor kort nooit meer aan hem. Maar onlangs las ik Weg met Piet Vroon, de voortreffelijke biografie die Vittorio Busato in 2004 publiceerde. Uit zijn boek rijst een tragisch beeld op van de figuur Vroon, die nooit van zijn calvinistische ernst en somberte kon loskomen en die zich verloor in een even alomvattende als zinloze poging de mens te verklaren via een speculatieve theorie over de werking van de hersenen. Theorie kon Vroon niet redden: toen zijn (tweede) vrouw hem verliet sloeg de eenzaamheid toe en verloor hij zichzelf in zelfdestructie.
De polemiek van Thomas Weber rondom ‘zwerfhond’ Adolf Hitler
Valt er ruim zeventig jaar na zijn zelfmoord nog iets nieuws te beweren over Adolf Hitler? Even leek het erop dat met de dubbele biografie van de Britse historicus Ian Kershaw, verschenen in 1998 en 2000, het pleit over Hitler wel zou zijn beslecht. Maar niets is minder waar. Kershaw schreef weliswaar bijzonder gedegen boeken, maar toch was hij een biograaf tegen wil en dank, die Hitler als een ‘onpersoon’ beschouwde. Zijn biografie lijkt de biografische studie van Hitler alleen maar te hebben gestimuleerd. Van alle onderzoekers naar Hitler die zich deze eeuw doen gelden, is de Duitser Thomas Weber (foto) een van de meest opmerkelijke en zeker een van de meest eigenzinnige.
Over christenen die zich doen kennen als ‘nuttige idioten’
Op verzoek van het Nederlands Dagblad schreef ik op 11 januari 2017 een gastcolumn, waarvan ik hier een uitgebreidere versie publiceer. Ik nam de gelegenheid te baat een aloud begrip af te stoffen dat ten tijde van ‘het reëel bestaande socialisme’ (1917-1991) nogal in zwang was: nuttige idioten. Dat zijn lieden die gemakzuchtig en hooghartig de feilen van de eigen, open samenleving aanwijzen en die even gemakzuchtig sympathiseren met stromingen waar op zijn minst kritische kanttekeningen bij geplaatst mogen worden. Dat nuttige idioten nog steeds bestaan, bewijzen de jonge theologen Janneke Stegeman en Alain Verheij, die in hun ‘Manifest voor een christendom zonder moslimhaat’ hun eigen geloofsgenoten hovaardig toespreken en precies weten hoe hun medechristenen zich tegenover de islam moeten opstellen, als zijn zij ouderwetse gereformeerde dominees met een precieze kennis van hemel en hel. Het duo begrijpt niet dat die veronderstelde ‘moslimhaat’ niet voortkomt uit agressie maar uit angst voor en bezorgdheid over de geestelijke dwang en de (vaak letterlijk) moordende onverdraagzaamheid waarvan de islam maar niet los kan komen.
Wim Berkelaar 